(deel 2)
Dove kinderen leefden in de oude instituten afgescheiden van de rest van de wereld. Dove jongens en meisjes werden zoveel mogelijk uit elkaar gehouden, seksualiteit was een groot taboe, laat staan dat over misbruik openlijk gesproken kon worden. Omdat de kinderen alleen tijdens de vakanties thuis waren, kregen ze ook vanuit huis onvoldoende seksuele vorming mee. ,,Doven zijn seksueel jarenlang dom gehouden'', zegt sociaal-geriater Fritschy.
Inmiddels blijven steeds meer dove kinderen bij hun ouders thuis wonen, maar ook de internaats-situatie komt nog voor. En dove kinderen groeien, net als horende kinderen, in groepen samen op school op. ,,In zo'n groep kan een bepaalde dynamiek ontstaan'', zegt Alice van der Garde van dovenbelangenorganisatie het Dovenschap. ,,Als ze te weinig informatie krijgen over seksualiteit, informeren leerlingen elkaar. En nemen verkeerde normen en waarden van elkaar over.''
Maar de belangrijkste oorzaak ligt in de manier waarop doven informatie krijgen. Horenden nemen terloops veel informatie in zich op -een radio die aanstaat, gesprekken van ouders terwijl jij als kind aan het spelen bent. Doven missen al die brokjes informatie en in hun wereldbeeld is daardoor vaak weinig ruimte voor nuance.
Informatie over seksualiteit bereikt dove kinderen daardoor ook slechts fragmentarisch. ,,Ze missen wat horende kinderen als vanzelf oppikken, bijvoorbeeld aan vieze praatjes van vriendjes'', zegt Hannink. ,,Maar ze missen daardoor ook het commentaar dat ik daar als ouder op geef. Soaps op tv of een pornovideo van hun grote broer zien ze wel, maar die geven geen representatief beeld van intimiteit en seksualiteit. En boeken over dit onderwerp zijn vaak te moeilijk voor dove kinderen, die soms met lezen niet verder komen dan niveau van een negenjarig horend kind.''
De meeste dove kinderen hebben horende ouders. Ook de communicatie met hen kan te wensen overlaten. Hannink: ,,Gebaarvaardigheid is verschrikkelijk moeilijk bij te houden. Veel ouders volgen cursussen gebarentaal wanneer hun kind klein is. Maar om een puber te begeleiden moet je meer gebaren beheersen dan die waarmee je een prentenboekje voorleest. Je hebt ineens gebaren nodig voor gesprekken over politiek, over hoe je jezelf moet verzorgen, over hoe je je gedraagt en voor seksuele voorlichting. Dat realiseren ouders zich soms onvoldoende en adequate cursussen zijn er niet altijd.''
Omdat de gebaren voor seksuele onderwerpen nogal expliciet zijn, generen ouders of leerkrachten zich soms om uitgebreid seksuele voorlichting te geven. ,,Uit dat kleine beetje informatie dat dove kinderen opdoen, moeten zij dus conclusies trekken. Voor hen is daardoor niet altijd duidelijk wat wel en niet mag. Horende kinderen weten vaak al minder over seksualiteit dan we denken, voor dove kinderen geldt dat extra.''
Probleem is ook dat bij de instellingen voor onderwijs aan dove kinderen nog te veel docenten werken die de Nederlandse Gebarentaal (NGT) onvoldoende beheersen, zegt Hannink. Op die manier zien groepsleiders niet altijd waarover dove kinderen onderling in groepjes praten en grappen. Docenten kunnen grensoverschrijdend gedrag en misbruik daardoor soms niet tijdig opmerken. ,,Omdat dove kinderen minder nuance zien, moeten leerkrachten in dit onderwijs ook nadrukkelijker voorbeeldgedrag vertonen. Geen lullige grapjes over meisjes maken, bijvoorbeeld. En kinderen duidelijk op hun gedrag aanspreken.''
Hannink heeft 'sterk de indruk' dat de directies van de instellingen voor dovenonderwijs, Viataal en de Koninklijke Effatha Guyot Groep, zich nu eindelijk realiseren dat er sprake is van een probleem. ,,Eindelijk wordt die verantwoordelijkheid gevoeld. Ze spreken niet meer van incidenten, suggereren niet meer dat seksueel misbruik en lichamelijkheid misschien bij de cultuur van doven horen. Viataal en Effatha Guyot hebben goede ideeën over de aanpak daarvan, maar het is een ongelooflijk moeilijk proces. Dit wordt een proces van jaren.''
Dat erkennen bestuursvoorzitter Huub Steemers en bestuursvoorzitter Henk Bakker van respectievelijk Viataal en Effatha Guyot. Ze vinden het 'verschrikkelijk' wat er in het verleden in de instituten is gebeurd en zeggen er nu alles aan te doen om nieuwe gevallen van seksueel misbruik te voorkomen. ,,We moeten eerlijk zeggen dat we met de neus op de feiten zijn gedrukt'', zegt Steemers. ,,De Fodok heeft er al veel eerder voor gewaarschuwd.''
Viataal nam twee jaar geleden maatregelen, toen bekend werd dat twee leerlingen twaalf anderen hadden misbruikt. De instelling is doorgelicht door en heeft aanbevelingen gekregen van Transact, het landelijke expertisecentrum tegen seksueel geweld. Bij Effatha Guyot loopt dat onderzoek nog. Maar de instellingen overleggen voortdurend, en hebben vergelijkbare maatregelen genomen.
(hieronder deel 3)